Juist als het weer wat minder is, zoals vandaag, verlang ik er naar. Lekker op m’n rug in het hoge gras liggen, kijken naar de wolken, genieten van de zon en het zachte gezoem van het leven om me heen. Even bijkomen van hard werken, even niets aan je hoofd. Het lijkt zo vanzelfsprekend.

Maar al jaren blijven de berichten over verontrustende, wereldwijde bijensterfte terugkomen in de media. En dan gaat het alleen nog maar over de zoemende insecten waar we makkelijk van bij kunnen houden hoeveel volken er sterven. Hoe zit het met de sterfte onder hommels, bijvoorbeeld? En onder al die andere insecten? Als dit doorgaat, zoemt er straks niets meer, als je in het gras ligt op een mooie lentedag. Als je al in het gras ligt, want 70% van onze voedselproductie is afhankelijk van bestuiving door die kleine zoemers. Als stadsmens kan je je dat nauwelijks voorstellen, maar zonder bijen hebben we een enorm probleem. Zonder bijen geen eten.

Zoals onderzoek van Wageningen UR laat zien, zijn er veel oorzaken voor bijensterfte, van schimmels tot parasieten en bestrijdingsmiddelen. Er is wetenschappelijk nogal wat discussie over welke oorzaak de belangrijkste is. Niet zo vreemd: er zijn grote belangen mee gemoeid, zowel met de voedselproductie die van de bij afhankelijk is, al met de productie van bestrijdingsmiddelen. Het is geen onderwerp om lichtvaardig uitspraken over te doen. Uit onderzoeken die recent in het wetenschappelijk tijdschrift Science zijn verschenen, blijkt een verband met in ieder geval één type bestrijdingsmiddel, de neonicotinoïden. En zo is er meer onderzoek.

Ik vraag me wel af of we als mensheid wel wat geleerd hebben van de milieudiscussie van de laatste decennia. Dit jaar is het precies 50 jaar geleden dat Rachel Carson haar boek ‘Silent Spring’ publiceerde. In haar boek uit 1962 beschrijft Carson hoe de lente stil zal zijn door de verstrekkende gevolgen van het gebruik van pesticiden voor het milieu in het algemeen en voor vogels in het bijzonder. Het boek wordt wel gezien als het begin van de milieubeweging. Het heeft bijgedragen aan het verbod op het gebruik van DDT. ‘Silent Spring’ is een mijlpaal van de orde van ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome (1972) en ‘Our Common Future’ van de commissie Brundtland (1987), dat het begrip duurzame ontwikkeling introduceerde. Ook het werk van Carson is niet zonder kritiek gebleven en dat zal niet altijd onterecht zijn geweest. Maar dat is altijd zo met baanbrekend werk. Dat wordt verder uitgewerkt, verbeterd en gecorrigeerd. Maar het doet niets af aan de boodschap die het werk van Rachel Carson had. Een boodschap over de gevolgen van het gebruik van pesticiden, die zelden alleen de beoogde plaagdieren treffen. Pesticiden die zich ophopen in het milieu en in dieren. Rachel Carson schreef vooral over DDT, maar de parallellen met de neonicotinoïden zijn opmerkelijk. Van DDT werd ook gedacht dat het alleen schadelijk was voor insecten en dat gewervelde dieren er nauwelijks last van hadden. DDT hoopt zich ook op in bodem, plant en dier. DDT wordt ook slechts langzaam afgebroken en blijft jarenlang schadelijk.

En nu, 50 jaar later, herhaalt de discussie zich met de neonicotinoïden. Moeten we absolute zekerheid hebben dat de neonicotinoïden schadelijk zijn? Of moeten we leren van Rachel Carson en kiezen voor het voorzorgsbeginsel? Het voorzorgsbeginsel legt de bewijslast over de onschadelijkheid van -in dit geval- de neonicotinoïden, bij de voorstanders ervan. Het voorzorgsbeginsel is een van de basisbeginselen van de milieuwetgeving. Als we neonicotinoïden gebruiken tot de schadelijkheid is bewezen, is het mogelijk al te laat. De minister moet het gebruik van die middelen niet toelaten totdat onomstotelijk bewezen is dat het geen kwaad kan.

Dit stuk is gepubliceerd op de opiniepagina van de NRC Next van 7 juni 2012.